Η ιστορία με το αίτημα του οίκου Gucci για την επίδειξη στον Παρθενώνα, που απορρίφθηκε από το ΚΑΣ και την υπουργό Πολιτισμού Λ. Κονιόρδου, γύρισε σε αρκετούς τη μνήμη στο 1998 όταν ο Κάλβιν Κλάιν ζήτησε το Ηρώδειο και ο Ευάγγελος Βενιζέλος ως υπουργός Πολιτισμού διαφώνησε με τους αρχαιολόγους που το είχαν αρνηθεί.
Η ιστορία ξεκίνησε όταν η εταιρεία του αμερικανού σχεδιαστή ζήτησε το Ηρώδειο για να παρουσιάσει τη νέα σειρά των τζιν του σε μια επίδειξη με καλλιτεχνικές προεκτάσεις με σκηνοθέτες, χορογράφους μουσικούς, σκηνογράφους, φωτιστές, στυλίστες και γενικώς άνθρωπους ειδικευμένους στο θέαμα. Ζήτησαν λοιπόν το Ηρώδειο. Η πρόταση, όπως κάθε πρόταση, έφθασε στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) αλλά απερρίφθη. Στη συνέχεια το θέμα προωθήθηκε στον υπουργό Πολιτισμού για να επικυρώσει την απόρριψη. Και εδώ ήλθε η έκπληξη. Ο υπουργός, που, συνήθως, επικυρώνει την απόφαση των αρχαιολόγων, αυτή τη φορά διαφώνησε μαζί τους.Τότε είχε δώσει και μια πολύ σημαντική συνέντευξη στο "Βήμα" εξηγώντας τους λόγους που τον ώθησαν να παραχωρήσει το Ηρώδειο για επίδειξη μόδας και απαντώντας στις αντιρρήσεις που εξέφρασε το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο
--Δεν είναι συνηθισμένο να διαφωνεί ο υπουργός Πολιτισμού με τη γνώμη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου. Γιατί πήρατε αυτή την απόφαση;
«Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) είναι ένα υψηλού επιπέδου συλλογικό διοικητικό όργανο στο οποίο μετέχουν υπηρεσιακά και εξωυπηρεσιακά μέλη, δεν είναι όμως ούτε το τελικώς αποφασίζον όργανο ούτε άλλοθι για τον υπουργό. Την πολιτική και την κοινοβουλευτική ευθύνη τη φέρει πάντοτε και πλήρως ο υπουργός. Σας θυμίζω ότι το ΚΑΣ είχε προτείνει την κατασκευή του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Γουλανδρή στον χώρο του Αρχαίου Λυκείου ενώ εγώ έκρινα ότι η συνύπαρξη είναι αδύνατη και για το Μουσείο και για το Λύκειο. Ανάλογα παραδείγματα μπορώ να σας πω και για το Επταπύργιο στη Θεσσαλονίκη, για τις φυλακές της Αίγινας κλπ. Στη συγκεκριμένη περίπτωση μελέτησα με ιδιαίτερη προσοχή τη σχετική αρνητική γνωμοδότηση του ΚΑΣ, που έχει ληφθεί κατά πλειοψηφία, και διαπίστωσα αφενός μεν ότι έχει διατυπωθεί σοβαρή και τεκμηριωμένη μειοψηφία και μάλιστα από τον πρόεδρο της Επιτροπής Συντήρησης των Μνημείων της Ακρόπολης, καθηγητή κ. Χ. Μπούρα , αφετέρου δε ότι η πλειοψηφία δεν έλαβε υπόψη της ή δεν αξιολόγησε μια σειρά στοιχεία που προσδιορίζουν τη φυσιογνωμία της συγκεκριμένης εκδήλωσης. Αλλωστε και στην εισήγηση της αρμόδιας υπηρεσίας που υιοθέτησε η πλειοψηφία του ΚΑΣ προτείνεται να γίνει η εκδήλωση στο Ζάππειο, χώρο που και αυτός είναι μνημειακός».
Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί την πρόταση του Κάλβιν Κλάιν από άλλες παρόμοιες προτάσεις;
«Η πρόταση που υπέβαλε ο Κάλβιν Κλάιν δεν είναι μια κλασικού χαρακτήρα επίδειξη μόδας αλλά μια σύνθετη μουσικοχορευτική εκδήλωση με πρωτότυπα στοιχεία. Η μόδα είναι άλλωστε ένα από τα καθοριστικά στοιχεία της αισθητικής και του πολιτισμού της καθημερινής μας ζωής. Αυτό δεν την καθιστά μορφή τέχνης υποδεέστερη ή ευκαταφρόνητη. Το αντίθετο.
Και ένα μνημείο μπορεί να υποδεχθεί πολλές μορφές τέχνης εφόσον αυτές κινούνται σε ένα επαρκές ποιοτικό επίπεδο αισθητικής και με διάθεση σεβασμού του χώρου».
Παρατηρήσαμε να υπάρχει μια ιδιαίτερη ευαισθησία ειδικά γύρω από το Ηρώδειο ως μνημείο.
«Ολα τα μνημεία, ανεξάρτητα από την ιστορική περίοδο στην οποία ανάγονται, είναι άξια της ίδιας προστασίας και του ίδιου σεβασμού. Η αντοχή, όμως, κάθε μνημείου ως υλικού αντικειμένου είναι διαφορετική. Αλλιώς συμπεριφέρεται ένα προϊστορικό μνημείο και αλλιώς ένα μεταβυζαντινό. Ισως ορισμένοι λησμονούν ότι το Ηρώδειο είναι ένα ρωμαϊκό ωδείο με αρχικό προορισμό που δεν έχει καμία σχέση με το Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου ή με το Στάδιο των Δελφών. Η ως τώρα πολυετής πρακτική γύρω από την παραχώρηση του ρωμαϊκού ωδείου του Ηρώδου του Αττικού δείχνει ότι αυτό είναι προσιτό σε μια μεγάλη ποικιλία μορφών τέχνης υπό την προϋπόθεση ότι για κάθε παραχώρηση τίθενται όροι για την προστασία του μνημείου οι οποίοι και πρέπει να γίνονται απολύτως σεβαστοί».
Επηρέασε την απόφασή σας το ότι τα έσοδα της εκδήλωσης θα διατεθούν για το νέο Μουσείο της Ακρόπολης;
«Είναι ένα ακόμη στοιχείο που διαφοροποιεί την πρόταση του Κάλβιν Κλάιν σε σχέση με άλλες. Η εκδήλωση συνδέεται εμμέσως με την ανέγερση του νέου Μουσείου της Ακρόπολης και τους σκοπούς που αυτό εξυπηρετεί, δηλαδή την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα. Ο Κάλβιν Κλάιν συμβαίνει να διαθέτει ένα διάσημο όνομα και επιπλέον είχε την έμπνευση να συνδέσει την πρότασή του με έναν τέτοιο σκοπό. Το ότι αυτός πρόλαβε να διατυπώσει μια παρόμοια πρόταση ή το ότι αυτός είναι πιο διάσημος από άλλους δεν είναι μειονεκτήματα του φακέλου του.
Επιπλέον συνεκτιμήθηκε το γεγονός ότι το όλο θέμα διαθέτει πολύ ενδιαφέρουσα επικοινωνιακή εμβέλεια σε διεθνές επίπεδο και κυρίως σε τμήμα της διεθνούς κοινής γνώμης που δεν πρέπει να μας αφήνει αδιάφορους. Οσοι δε αντιμετωπίζουν καταφρονητικά το lifestyle, παρ' ότι συχνά υποτάσσονται σε αυτό, πρέπει να γνωρίζουν ότι κάθε εποχή και κάθε ιστορική περίοδος έχει το δικό της lifestyle καθώς ο πολιτισμός συνδέεται τελικώς με συμπεριφορές και νοοτροπίες. Επιπλέον υφέρπει και μια αδικαιολόγητη εχθρότητα απέναντι σε μια δέσμη ηλικιών μεταξύ 15 και 35 ετών που έχει έντονο ενδιαφέρον γύρω από τα θέματα αυτά».
Παρά τις θετικές παραμέτρους που αναφέρετε, στην Ελλάδα η απόφασή σας προκάλεσε αντιδράσεις.
«Είδα ότι ερέθισε μια σειρά αντανακλαστικά βαθύτατα ιδεοληπτικού χαρακτήρα. Σε αυτές τις αντιδράσεις βλέπει κανείς την εκδήλωση ενός επιλεκτικού συντηρητισμού, ο οποίος ομιλεί άλλοτε εκ δεξιών, άλλοτε εξ αριστερών και άλλοτε παραμένει αμήχανος μπροστά σε πολύ απλά πράγματα. Ας εξηγηθούμε όμως. Δεν θεωρώ ότι υπάρχουν πολλές ή σοβαρές αντιδράσεις. Θα είχε ενδιαφέρον να καταγράψει κανείς ποιοι έσπευσαν να εκδηλώσουν την ευαισθησία τους, με ποια επιχειρήματα και σε τι ύφος. Ορισμένοι πιστεύουν ότι περί πολιτισμού και περί παντός του επιστητού δικαιούται να ομιλεί όποιος είναι κοσμικώς γνωστός ή όποιος ασκεί ένα καλλιτεχνικό επάγγελμα σε οποιοδήποτε ποιοτικό επίπεδο. Κάθε ηθοποιός, κάθε εικαστικός καλλιτέχνης ή κάθε σχεδιαστής μόδας δεν είναι αυτόχρημα ούτε καλός στο είδος του ούτε διανοούμενος με συνολική άποψη για την κοινωνία, την πολιτική, την ιστορία, τη γλώσσα και τον πολιτισμό.
Υπάρχει επιπλέον ένα σοβαρότατο πρόβλημα ποιότητας του δημοσίου λόγου και διαλόγου. Οταν ως αρμόδιος υπουργός ανακοινώνω δημόσια τα στοιχεία που συνεκτίμησα και τους λόγους για τους οποίους κατέληξα σε μια απόφαση, διατυπώνοντας τα επιχειρήματά μου με ένα συγκεκριμένο ύφος, έχω τη στοιχειώδη δημοκρατική αξίωση όσοι και όποιοι σπεύδουν να διαφωνήσουν να κινούνται στο ίδιο υφολογικό επίπεδο, να έχουν πληροφορηθεί το περιεχόμενο των δηλώσεών μου και να προσπαθούν να δώσουν απάντηση σε συγκεκριμένα επιχειρήματα. Τίποτε δεν είναι πιο κρίσιμο για τον πολιτισμό από την ευπρέπεια, τη διαλλακτικότητα, τον πλουραλισμό, τον σεβασμό του αντίθετου επιχειρήματος. Φοβούμαι μάλιστα ότι σε ορισμένες αντιδράσεις υφέρπει μια μονοδιάστατη προσέγγιση των πραγμάτων. Η μονοδιάστατη όμως προσέγγιση των αισθητικών προβλημάτων κρύβει μέσα της το αβγό του φιδιού».
Σας προβλημάτισαν οι αντιδράσεις;
«Με θλίβει απλώς το γεγονός ότι διάφοροι διαμορφωτές της κοινής γνώμης ή άνθρωποι που εργάζονται σε διάφορες μορφές σύγχρονης τέχνης ασχολήθηκαν με τον Κάλβιν Κλάιν πολύ περισσότερο από ό,τι με την Πολιτιστική Ολυμπιάδα, τα Εκπαιδευτικά Πολιτιστικά Δίκτυα του υπουργείου Πολιτισμού, τα μουσεία που φτιάξαμε ή ανακαινίσαμε όπως είναι το Μουσείο της Λέρου, της Αστυπάλαιας, της Δράμας κλπ. Μου προκάλεσε επίσης πολλά ερωτηματικά το ότι ορισμένοι με όχημα το ενδιαφέρον που προκαλεί το όνομα του Κάλβιν Κλάιν κατέστησαν δημόσιες τις απόψεις τους με έναν τρόπο που εξ αντικειμένου συμπράττει στη διαφήμιση του ονόματος και των προϊόντων τους».
Το βασικό όμως επιχείρημα ήταν η ανάγκη προστασίας του μνημείου.
«Η αλήθεια είναι ότι ορισμένοι εκδήλωσαν στο όνομα δήθεν της προστασίας του μνημείου μια ακραία μορφή δημαγωγίας και λαϊκισμού που βασίζεται στην αλλοίωση και στην απλούστευση της πραγματικότητας ή στην άγνοια. Με άλλα λόγια, ορισμένοι πιστεύουν ότι πολιτισμός και πολιτιστική πολιτική είναι η επιχορήγηση διαφόρων δραστηριοτήτων τους και προστασία των μνημείων η παραχώρησή τους μόνο σε αυτούς».
Είναι προφανές ότι τους ενοχλεί η είσοδος ενός δημιουργού μόδας στο Ηρώδειο.
«Κατ' αρχήν πρέπει να μπορούμε να ξεχωρίσουμε το Ηρώδειο από την Επίδαυρο π.χ. Να γνωρίζουμε τι είναι ο ένας και τι ο άλλος χώρος ιστορικά. Να θυμόμαστε τι εκδηλώσεις γίνονται στο Ηρώδειο τα τελευταία, πολλά, χρόνια. Μπορείτε να μου εξηγήσετε με ποια, αλήθεια, λογική μπορούν να πραγματοποιηθούν στο Ηρώδειο κάθε είδους συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, χορευτικές παραγωγές αλλά όχι σύνθετες μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις που προβάλλουν τα σχέδια ενός δημιουργού μόδας που έχουν μεγάλη απήχηση διεθνώς, με ό,τι σημαίνει αυτό για τη διαμόρφωση της αισθητικής των ημερών μας. Και όσοι κήδονται των μνημείων πρέπει πρωτίστως να τα προστατεύουν όταν τους δίνεται η ευκαιρία να εμφανίζονται σε αυτά καλλιτεχνικά με την ποιότητα του έργου τους στην τέχνη που υπηρετούν.
Υπήρχαν άνθρωποι του θεάτρου, ακόμη και πολιτικά κόμματα, που είχαν αντιρρήσεις για την πραγματοποίηση της περυσινής παράστασης του Λάνγκχοφ στην Επίδαυρο. Υπάρχουν άλλοι που πιστεύουν ότι ορισμένες τέχνες δικαιούνται να χρησιμοποιούν αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία και άλλες όχι. Υπάρχουν ορισμένοι που θεωρούν ότι η φωτογραφία, το βίντεο, το design, η μόδα δεν είναι μορφές τέχνης. Ολα αυτά είναι είτε βαθιά άγνοια είτε βαθύς συντηρητισμός».
Η αλήθεια είναι ότι για όλα υπάρχει μια πρώτη φορά. Πιστεύετε ότι θα ξεπερασθούν οι αντιδράσεις;
«Να σας θυμίσω κάτι: παλαιότερα υπήρχαν αντιδράσεις στην ιδέα να παρουσιασθεί στο Ηρώδειο σύγχρονη όπερα ή να εμφανισθούν σε αυτό νεανικά χορευτικά συγκροτήματα ή γνωστοί λαϊκοί τραγουδιστές. Ακόμη παλαιότερα κάποιοι αντιδρούσαν σε νεωτεριστικές παρουσιάσεις του Αριστοφάνη ή εξακολουθούν να αντιδρούν σε διάφορες σκηνοθετικές προσεγγίσεις αρχαίων τραγωδιών. Στο μέλλον είμαι βέβαιος ότι θα υπάρξουν και πάλι κάποιοι που θα αντιδράσουν στην παρουσίαση μιας έκθεσης εικαστικών έργων τέχνης μέσα σε έναν αρχαιολογικό χώρο. Ολοι αυτοί όμως απλώς δεν αντιλαμβάνονται τι σημαίνει διαχρονία της πολιτιστικής δημιουργίας και συνέργεια των επιμέρους μορφών τέχνης».
Μιλάτε, δηλαδή, για μια απόφαση που, κατά την άποψή σας, είναι καινοτόμος και ριζοσπαστική;
«Θα τη χαρακτήριζα μια απόφαση που ακολουθεί την εποχή μας και κυρίως την πρακτική άλλων χωρών με ιδιαίτερη εμπειρία και επίδοση στην προβολή της πολιτιστικής τους κληρονομιάς, όπως είναι η Γαλλία. Εχουν, αλήθεια, αναλογισθεί όλοι αυτοί που αντιδρούν γιατί η γαλλική μόδα είναι στοιχείο της φυσιογνωμίας του σύγχρονου γαλλικού πολιτισμού με τεράστιες οικονομικές επιπτώσεις και γιατί το βιομηχανικό σχέδιο των σκανδιναβικών χωρών κατακλύζει τη διεθνή αγορά;
Αλλωστε, επαναλαμβάνω ότι η πρόταση που εξετάσαμε και εγκρίναμε επί της αρχής δεν αφορά μια κλασική επίδειξη μόδας αλλά ένα σύνθετο θέαμα με πρωτότυπη χορογραφία, πρωτότυπη μουσικη και, φαντάζομαι, με αισθητικό ενδιαφέρον που σέβεται τους όρους χρήσης του χώρου».
Με άλλα λόγια, λέτε ότι η μόδα είναι μορφή τέχνης.
«Μα δεν είναι αυτονόητο; Η μόδα και η βιομηχανική αισθητική είναι τα στοιχεία που προσδιορίζουν τον πολιτισμό του καθημερινού βίου όσο και η τηλεόραση. Και εύχομαι να πληροφορηθούν κάποτε αυτοί που έσπευσαν βαρύγδουπα να διαπιστώσουν ότι η μόδα είναι βιομηχανία ή ότι ο Κάλβιν Κλάιν θέλει να προβάλει στο Ηρώδειο τα προϊόντα του και αυτό είναι κακό ότι και ο κινηματογράφος και η τηλεόραση και η μουσική και οι εκδόσεις βιβλίων είναι και αυτά μεγάλες βιομηχανίες. Τις περισσότερες δε φορές διάφορες μουσικές, θεατρικές ή χορευτικές εκδηλώσεις σε μνημεία συνδέονται άμεσα με την προβολή καλλιτεχνικών προϊόντων, νέων δισκογραφικών παραγωγών, νέων κινηματογραφικών ταινιών, νέων θεατρικών σχημάτων ή με την προβολή καλλιτεχνικών αντιλήψεων ή προσώπων που αποδίδει στη συνέχεια σημαντική οικονομική υπεραξία».
